Właściciele Białobrzegów na przestrzeni dziejów

Pierwszym znanym nam właścicielem Białobrzegów był Dobiesław z rodu Awdańców. Występuje on jako jeden ze świadków w zapisce sądowej dotyczącej sporu między Paszkiem z Łagiewnik a Myśliborem z Wykna, odnotowanej w księgach sądowych na rozprawie w Brzezinach w dniu 2 czerwca 1405 roku. Jest to również pierwsza pisemna wzmianka o Białobrzegach. Z powodu bliskości terytorialnej i przynależności rodowej moglibyśmy pokusić się o przypuszczenie, że wymieniony w dokumencie lokacyjnym wsi Twarda z 29 czerwca 1367 roku pierwszy sołtys tej wsi, niewątpliwie również Awdaniec, Stanisław Szczedrzykowicz miał jakieś powiązania z Białobrzegami, ale pozostanie to już tylko w sferze domniemań.
Z postacią Dobiesława spotykamy się jeszcze w jednej, kilka lat późniejszej zapisce z 16 września 1411 roku, gdzie na wiecu w Radomiu wraz z Mikołajem z Brzozy, jako przedstawiciele rodu Awdańców, poświadczyli szlachectwo Jana z Zajączkowa. Ze szlacheckich właścicieli Białobrzegów z tego okresu znany jest jeszcze Jan z Białobrzegów, który 11 sierpnia 1420 roku na roczku w Radoszycach znalazł się w gronie świadków w toczonym sporze obok Jana z Zajączkowa i Abrahama z Grotowic.
23 września 1447 roku Piotr właściciel Białobrzegów zeznał w sądzie w Opocznie, że trzecią część tej miejscowości zamienił z Maciejem z Mikułowic za jeden łan pola we wsi Wąwał. Natomiast w 1470 roku, również przed sądem w Opocznie, Jerzy i Mikołaj współwłaściciele wsi Białobrzegi stwierdzili, że uzgodnili między sobą podział gruntów wsi. Także przed sądem w Opocznie w 1480 roku Jerzy, właściciel Białobrzegów, połowę swojego majątku w Białobrzegach i Wąwale zapisał swej małżonce Małgorzacie na prawach posagu.
Z czasem nastąpiły podziały majątkowe między dziedzicami Białobrzegów, będące zapewne następstwem rozrodzenia rodziny i transakcji majątkowych, dlatego 3 grudnia 1484 roku na zjeździe w Piotrkowie przed biskupem gnieźnieńskim stawili się osobiście Bartosz, Jan, Jakub, Mikołaj, Wojciech, Jakub, Dobek, Jan, dziedzice z Białobrzegów, którzy jako patroni białobrzeskiego kościoła wraz z prezentowanym przez nich do godności plebańskiej Wojciechem Białobrzeskim prosili biskupa o rozstrzygnięcie tej sprawy. Pod koniec XV wieku dział ziemi w Białobrzegach posiadali Jan Jaxa wraz z małżonką Jadwigą, dziedzice Białobrzegów.
W rejestrze podatkowym z 1508 roku Białobrzegi, Unewel i Wąwał wymienione zostały razem. Opłatę w wysokości 19 groszy i 9 denarów wnieśli do skarbu królewskiego następujący przedstawiciele stanu szlacheckiego: Stanisław Dąbrowski, Dorota, Marcin, Bartoszowa i Anna. Na początku lat 40. XVI wieku trzy kwarty ziemi w Białobrzegach znajdowały się w posiadaniu miejscowej dziedziczki Barbary, a niewielkie działy ziemi posiadali następujący przedstawiciele ubogiej szlachty: Feliks Białobrzeski, Krokosz, Jan, Jakimowicze, Andrzejkowicz, Wojciech Kamieński, Stanisław Żakowicz, Jakub Żerówka i Stanisław Borowski. W 1540 roku Szymon z Białobrzegów był świadkiem w sądzie opoczyńskim w sprawie rozrzucenia kopców granicznych między Grabową a Mniszkowem.
Według rejestru z 1577 roku w części Wojciecha Białobrzeskiego (opata jędrzejowskiego) znajdował się 1 łan i 2 zagrodników uprawiających role, w części Adama, Krzysztofa i Marcina (biskupa kamienieckiego) Białobrzeskich 2 łany, 3 zagrodników uprawiających role i 4 zagrodników uprawiających ogrody, a w części Macieja Dobieckiego 1 łan. Około 1577 roku Bartłomiej Białobrzeski posiadał w Unewlu półtora łana ziemi.
Na początku XVII wieku wskutek transakcji handlowych Białobrzegi przeszły w ręce Stanisława Śleszyńskiego herbu Doliwa, późniejszego podczaszego łęczyckiego, który w 1604 roku wytyczył nowe granice ze wsiami kapituły włocławskiej: Ciebłowicami, Sługocicami i Smardzewicami.
Po połowie XVII wieku dziedzicem Białobrzegów został Stanisław Wężyk z Woli Wężykowej, starosta sieradzki, rotmistrz i dworzanin królewski. W 1662 roku wnosił on podatek pogłówny od siebie, swojej żony Anny i służebnej szlachty: jednej panny szlachcianki i dwóch szlachciców. W 1673 roku rejestr podatkowy wyszczególnił Wężyka z małżonką i służebnego szlachcica oraz 36 osób czeladzi dworskiej i poddanych. Na początku XVIII wieku Białobrzegi odziedziczył syn Stanisława, Mikołaj Wężyk miecznik wieluński. W 1711 roku zawarł on umowę na wydzierżawienie części dóbr należących do kościoła w Białobrzegach. Po nim właścicielem Białobrzegów został syn Piotr Wężyk, po którego śmierci na krótko dobra białobrzeskie przeszły w ręce niejakiego Bronisza, a następnie dziedziców Bilskich, z którymi proboszcz białobrzeski Szymon Ewaryst Kobyliński rozpoczął spór sądowy o odzyskanie wydzierżawionych kiedyś gruntów plebańskich.
W połowie XVIII wieku Białobrzegi prawdopodobnie nabył podstoli bracławski, Ignacy Sariusz Wolski, który w 1760 roku zawarł ugodę z proboszczem. Po jego śmierci w 1773 roku Białobrzegi odziedziczył syn Feliks Sariusz Wolski, który w 1778 roku zawarł związek małżeński z siostrą ówczesnego proboszcza, Wiktorią Bieńkowską. Na początku XIX wieku dzieci z tego związku: Jan Kanty Wolski i Katarzyna Wolska odziedziczyli Białobrzegi.
W 1806 roku Katarzyna wyszła za mąż za właściciela Kunic Filipa Lubicz Choromańskiego, który po bezpotomnej śmierci Jana Kantego przejął całość dóbr białobrzeskich. Z tego związku urodził się Karol i Ludwika. Karol zmarł bezpotomnie w połowie XIX wieku. Ludwika Choromańska w 1839 roku poślubiła również wywodzącego się z Kunic Aleksandra Lubicz Choromańskiego, sekretarza obwodu piotrkowskiego z którym miała dwóch synów: Stanisława i Filipa. Stanisław zmarł młodo więc Białobrzegi, po śmierci ojca dziedziczył Filip Choromański, który czynnie zaangażował się w Powstanie Styczniowe. Zmarł on jednak bezpotomnie w wieku 31 lat w 1873 roku. Folwark białobrzeski powtórnie przejęła żyjąca jeszcze matka Ludwika, która na początku lat siedemdziesiątych przeprowadziła jego częściową parcelację tworząc nową wieś Ludwików.
Po jej śmierci w 1880 roku dobra białobrzeskie wykupił Stanisław Rudzki i odsprzedał je w 1888 roku pochodzącemu z miejscowości Gołąb, byłemu powstańcowi styczniowemu, Julianowi Szymańskiemu. Po jego śmierci w 1914 roku właścicielem dóbr białobrzeskich został jego syn Marian Szymański, który gospodarzył na nich aż do parcelacji w 1945 roku.

oprac. J. Pązik
na zdjęciu Julian Szymański (zbiory prywatne autora)

Więcej na stronie Stowarzyszenia Historycznego dla Białobrzegów

« Powrót