Projekt Czułe Kamienie jest kontynuacją działań happeningowych „Dzieci getta” oraz twórczym wykroczeniem poza ramy książki „Dzieci tomaszowskiego getta”, która stanowi kompendium wiedzy na temat dzieci urodzonych w getcie w Tomaszowie Mazowieckim.  

Do projektu zaproszeni są wszyscy chętni w wieku powyżej 10 lat, którzy chcieliby włączyć się w malowanie kamieni ku pamięci żydowskich dzieci. Każdy wybiera jeden kamień z ważnego dla siebie miejsca (kamień nie większy niż Państwa pięść, ale wystarczająco duży, by móc zapisać na nim imię i datę urodzenia dziecka).

Wspólne malowanie kamieni odbędzie się w piątek 29 listopada 2024 o godzinie 18:00 w Szkole Podstawowej Tomek przy ulicy Sosnowej 62/70. Do projektu mogą dołączyć także ci, którzy nie są w stanie pojawić się na wydarzeniu – wówczas samodzielnie przygotują kamień według naszych wskazówek i prześlą go do Tomaszowa.

Projekt jest realizowany przez uczestników i uczestniczki warsztatów historycznych, prowadzonych przez dr Justynę Biernat w Szkole Podstawowej Tomek w Tomaszowie Mazowieckim we współpracy z Fundacją Pasaże Pamięci. Każda osoba chcąca włączyć się w projekt Czułe Kamienie proszona jest o wypełnienie formularza zgłoszeniowego:

FORMULARZ ZGŁOSZENIOWY

Wszelkie pytania należy kierować na adres: czule.kamienie@gmail.com. Gospodarzami wydarzenia oraz korespondentami mailowymi są uczestnicy i uczestniczki warsztatów.     

Dlaczego kamienie?

W akcie malowania oswajamy formę kamienia i zgłębiamy losy żydowskich dzieci. Kontakt z naszym obiektem ma być świadomy oraz intencjonalny – walory plastyczne kamieni splatają się z odnajdywaniem i zapisywaniem trajektorii rodzin, a więc wielu odrębnych historii.

Kamień staje się tutaj symbolem wieczności i trwania za sprawą swojej mocnej, twardej materii. Kamieniom przypisujemy pamięć o kruchym, krótkim życiu dzieci urodzonych w getcie, a czynimy to dzięki naszym malunkom. Kamienie są dla nas nośnikiem relacji, jaką budujemy z przeszłością.

Wspólnie dokonujemy zwrotu od kamiennego, pomnikowego monumentalizmu ku codziennej prostocie i zwyczajności; od toposu kamieni szlachetnych ku czułym kamieniom – odkształconym, chropowatym, nieoszlifowanym ani nie poddanym technologicznej obróbce. Takim, które codziennie mijamy, które są naturalną i nieodłączną częścią naszych krajobrazów, domostw, miejsc wytchnienia lub podróżnych ścieżek.     

Czułe kamienie znajdują się w bliskiej nam przestrzeni, znają dotyk naszych dłoni i mogą zyskać barwy, imiona oraz daty urodzeń dzieci. Wybieramy dla siebie jeden kamień, aby w procesie malowania poznać historię konkretnego dziecka, które przyszło na świat w tomaszowskim getcie. Dzięki naszemu twórczemu zaangażowaniu każdy noworodek zostaje zapisany i zapamiętany.

W miejsce macew, lapidarium lub zbiorowego pomnika wprowadzimy 174 wielobarwne, różnorodne kamienie z wielu zakątków świata, a wraz z kamieniami naszą więź i pamięć.   

Wszystkie kamienie zostaną złożone na żydowskim cmentarzu wraz z odmówieniem  kadisz modlitwy za zmarłych. Termin spotkania zostanie ustalony w późniejszym czasie.

Porody w tomaszowskim getcie

Rozporządzenie o utworzeniu tomaszowskiego getta zostało wydane 20 grudnia 1940 roku. W tym czasie w mieście przebywało 15 636 Żydów (byli to zarówno stali, jak i tymczasowi mieszkańcy). Na getto składały się trzy strefy, których powierzchnia wynosiła łącznie 65 hektarów.

Przyjmujemy, że ścisłe, zamknięte getto usytuowane w centrum miasta istniało w latach 1941-1942. Proces likwidacji trójdzielnej dzielnicy żydowskiej i przesiedleń Żydów do jej centralnej części rozpoczął się pod koniec 1940 roku. „Małe getto”, czyli obóz pracy przymusowej dla Żydów został wyodrębniony 2 listopada 1942 roku. Do tego czasu od 1 stycznia 1941 roku urodziło się 174 dzieci żydowskich.   

Dzieci rodziły się najczęściej w domach z udziałem akuszerek, czasem w szpitalu żydowskim położonym na terenie getta. Zanim powstał szpital żydowski, a było to 13 lipca 1941 roku, niektóre dzieci przychodziły na świat w szpitalu miejskim przy ulicy Antoniego. Zdarzało się, że rodzące Żydówki trafiały tam pod koniec 1941 roku, a więc kiedy funkcjonował szpital gettowy.    

Zagłada tomaszowskiego getta miała miejsce na przełomie października i listopada 1942 roku. Kierunkiem deportacji był obóz zagłady w Treblince.