W piątek, 20 kwietnia 2018 roku w Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim gościło Stanisława Górę, archeologa z Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, uczestnika wypraw poszukiwawczych, autora 32 prac naukowych z zakresu archeologii i historii, w tym publikacji poświęconych tematyce zbrodni sowieckich po 17 IX 1939 roku.
Stanisław Góra to poszukiwacz tych, po których zaginął ślad. Poszukuje tych, których latami poszukują krewni. Tych, którzy odeszli w tragicznych okolicznościach. Tych, o których nie wiadomo, gdzie i jak zginęli.
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Wykład pt. „Poszukiwanie mogił żołnierzy Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego z Rozprzy poległych na Wołyniu w latach 1915 – 1916”, pokazuje z jakim zaangażowaniem trwały prace na ukraińskiej ziemi, zapraszamy do obejrzenia wykładu w wersji live.
Poniżej udostępniony przez Mieczysława Górę artykuł poświęcony poszukiwaniom archeologicznym.
__________________________________________________________
Szlak bojowy 6. pułku piechoty Legionów Polskich z Rozprzy
w latach 1915-1916
POSZUKIWANIA MOGIŁ ŻOŁNIERZY LEGIONÓW POLSKICH NA WOŁYNIU
Na Wołyniu po 1945 roku mogiły polskich legionistów Józefa Piłsudskiego poległych w walkach z Rosją w latach 1915-1916 praktycznie zniknęły z powierzchni ziemi. Groby ich porósł las albo zostały celowo zdewastowane, przy pełnej akceptacji sowieckich władz, a w efekcie zostały zapomniane przez ludzi. Poszukiwaniami i renowacją cmentarzy legionistów na ziemi wołyńskiej zajęli się polscy harcerze w 1997 roku. Głównym motorem tych działań podejmowanych w harcerskiej akcji „Służby Pamięci na Wołyniu” był harcmistrz Jarosław Górecki, wywodzący się z Hufca ZHP Zgierz im. Wojska Polskiego. Pod jego kierunkiem odbywały się na Wołyniu coroczne harcerskie obozy letnie, podczas których poszukiwano grobów polskich legionistów. W latach 1997 – 2017 harcerze odnaleźli i zrekonstruowali osiem zapomnianych nekropolii legionowych: w Polskim Lesie pod Kostiuchnówką, Wołczecku, Kowlu, Koszyszczach, Jeziornej, Maniewiczach, Kuklach i Jabłonkach Wielkich. Opieką harcerzy objęte zostały również m.in.: cmentarz Samoobrony Polskiej z 1943 r. w Przebrażu i stary polski cmentarz z XIX i XX wieku w Kołkach. Obecnie na Wołyniu harcerze współpracują także z Kurią Biskupią w Łucku i parafiami rzymsko-katolickimi w Maniewiczach i Równem. Prowadzą współpracę z Polakami na Ukrainie, a także rozwijają polsko-ukraińską wymianę młodzieży między szkołami partnerskimi.
Od 2015 roku harcerze rozpoczęli naukową współpracę z ekipą specjalistów z Torunia, która znana była z wieloletnich badań na cmentarzach katyńskich w Charkowie (1994-1996) i Kijowie-Bykowni (2001-2012). W sierpniu 2015 r. ekspedycja toruńska zaproszona została przez harcerzy do prac ekshumacyjnych na cmentarzu parafialnym w Kostiuchnówce. Odkryto wtedy, w sześciu zbiorowych mogiłach, szczątki 239 żołnierzy armii rosyjskiej i austro-węgierskiej, w tym polskich legionistów, którzy polegli tam w czasie walk w latach 1915-1916. Odnalezione oraz ekshumowane wtedy szczątki żołnierzy z I wojny światowej spoczęły w „bratniej mogile” na dużej nekropoli wojennej w Polskim Lesie pod Kostiuchnówką, podczas uroczystego pogrzebu.
Obecnie archeolodzy i harcerze posiadają wiedzę, o co najmniej pięciu miejscach pochówku legionistów, po których na powierzchni ziemi wołyńskiej nie pozostał żaden ślad. Pragną kontynuować tam poszukiwania.
Polsko-ukraińskie prace poszukiwawcze na cmentarzu w Kuklach w 2016 roku pozwoliły odnaleźć i zrekonstruować zapomniane zbiorowe mogiły legionistów. Nad grobami polscy harcerze postawili, tak jak to było 100 lat temu, brzozowe krzyże, które ozdobili biało – czerwonymi wstążkami. (fot. K. Lange)
Prace poszukiwawcze grobów legionistów polskich
W sierpniu 2016 r. przeprowadzono archeologiczne prace poszukiwawcze grobów legionistów polskich, poległych podczas działań wojennych w 1915 roku w rejonie wsi Kukle na Wołyniu.
Badania prowadzone były z inicjatywy Jarosława Góreckiego, komendanta Centrum Dialogu Polsko-Ukraińskiego w Kostiuchnówce, pod patronatem Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, przez polsko-ukraińską ekspedycję.
W pracach zespołu uczestniczyli polscy i ukraińscy archeolodzy i oraz grupa harcerzy z Chorągwi Łódzkiej ZHP.
Początek poszukiwań w Kuklach zainspirowały dwa dokumenty: historyczne zdjęcie przedstawiające żołnierza na tle kwatery wojskowej z brzozowymi krzyżami i wzmianką, że są to groby legionistów z 1915 r. oraz kopia listy poległych tam 21 żołnierzy Legionów Polskich pochowanych po bitwie, znaleziona w Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie.
Rys historyczny
Podczas I wojny światowej w okresie od 22. do 30. X. 1915 roku żołnierze polscy z I Brygady Legionów Polskich (dca podpułkownik E. Rydz-Śmigły) i 6. pułku piechoty Legionów Pol. z Rozprzy (dca mjr M. Norwid-Neugebauer) prowadzili w rejonie Kukli walki przeciwko rosyjskiej 4. dywizji strzelców i 105. dywizji piechoty. Boje legionistów polskich toczone były w trudnych warunkach terenowych i wraz z innymi działaniami wojennymi, prowadzonymi przez sprzymierzone wojska austriacko-węgierskie i niemieckie, przyczyniły się do odepchnięcia Rosjan i ustanowienia wołyńskiego frontu na linii rzeki Styr.
18 października 1915 r. XL Korpus 8. armii rosyjskiej gen. A. Brusiłowa przełamał pozycje obronne państw centralnych i zajął Kukle i Jabłonkę. 20 października 1915 r. legioniści z grupy Piłsudskiego, którzy wtedy brali udział w działaniach wojennych w ramach armii austro-węgierskiej cesarza Franciszka Józefa, zdołali powstrzymać natarcie Rosjan pod Koszyszczami. Sytuacja była jednak nadal krytyczna, gdyż realne stało się załamanie całego frontu w zakolu Styru. Do kontruderzenia rzucono pozostającą w odwodzie grupę E. Rydza-Śmigłego. 21 października oddziały legionowe dotarły do Okońska, skąd ruszyły do natarcia. Bezpośredni atak na wieś Kukle przeprowadził I batalion 1. pp, a w tym samym czasie 6. pp z Rozprzy wykonał manewr oskrzydlający, dzięki któremu udało się zdobyć okopy wroga i wziąć do niewoli ponad 200 jeńców.
Późną jesienią 1915 r. oddziały legionowe kontynuowały natarcie w kierunku Styru. Po zaciętych i krwawych walkach legionistom udało się ostatecznie zdobyć Kukle. Kolejnym zadaniem Legionów było wyparcie rosyjskiego przeciwnika z sąsiedniej Kamieniuchy. Udało się to dopiero 29 października 1915 roku po wielokrotnych atakach. Straty poniesione przez Legiony były bardzo dotkliwe. W kolejnych dniach nad grupą legionową Piłsudskiego dowodzenie przejął płk Kazimierz Sosnkowski, a Legioniści Polscy zostali przeniesieni na nowy odcinek frontu pomiędzy Miedwieżem Wielkim i Kostiuchnówką.
1 listopada 1915 do walczących dołączyła kolejna polska II Brygada Legionów Polskich i do końca lipca 1916 roku oddziały te wspólnie walczyły na Wołyniu.
O działaniach wojennych na Wołyniu w latach 1915 – 1916 bardzo patriotycznie i emocjonalnie pisali liczni polscy dowódcy Legionów Polskich, uczestnicy tych wydarzeń. Niezwykle bogata i barwna jest też literatura naukowa o szlakach bojowych Legionów Polskich w operacji wołyńskiej.
Wyniki badań prac sondażowo-archeologicznych w Kuklach
Głównym założeniem poszukiwawczych prac sondażowo-archeologicznych na cmentarzu wiejskim w Kuklach było dokładne zlokalizowanie i zbadanie mogił legionistów polskich pochowanych tam jesienią 1915 roku oraz odbudowa tej legionowej nekropoli.
Odnalezienie mogił legionowych na cmentarzu w Kuklach nie było łatwe, pomimo wskazówek udzielonych przez historyków z Maniewicz i Łucka. Właściwej pomocy w znalezieniu właściwych śladów po grobach wojennych sprzed 100 lat, udzieliły dwie najstarsze mieszkanki Kukli. Poinformowały one zgodnie, że: „kwatery polskich żołnierzy legionowych znajdują się w narożniku północno-zachodnim cmentarza wiejskiego w Kuklach.”. W sondażach na głębokości około 100 cm od powierzchni ziemi, pojawiły się pierwsze szczątki ludzkie z resztkami umundurowania armii austro-węgierskiej. Podczas dwutygodniowych prac poszukiwawczych natrafiono na trzy zbiorowe groby z okresu I wojny światowej.
Kukle badania w 2016 roku. Zbiorowy grób nr 1, w którym odkryto szczątki 11 żołnierzy z resztkami umundurowania armii austro-węgierskiej, w tym szkielety polskich legionistów w układzie anatomicznym (fot. D. Siemińska).
Prac badawczych w 2016 roku w Kuklach nie zakończono. Grupa polskich i ukraińskich badaczy zamierza tam znów powrócić w sierpniu 2018 roku, aby odsłonić i przebadać następne dwa, zlokalizowane już wstępnie, masowe groby żołnierzy z okresu I wojny światowej, w tym poległych tam Legionistów Polskich, m.in. z 6 pułku piechoty z Rozprzy.
Mieczysław Góra
– archeolog z Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi,
uczestnik wypraw poszukiwawczych.
