Loading ...
Istniejące w latach 1940-1942 w Tomaszowie Mazowieckim getto skupiało około 15 tysięcy Żydów. Po jego likwidacji na przełomie października i listopada 1942 roku powstał obóz pracy przymusowej (tzw. „małe getto”), w którym pozostało kilkaset osób. Jedną z nich była, pochodząca z Gdańska, dziewiętnastoletnia wówczas Mira Ryczke. Nazwała ona getto „wielkim domem żałoby”, opisując w swoich powojennych wspomnieniach liczne akcje wymierzone w ludność żydowską – w 1942 roku rozstrzelano członków Żydowskiej Rady Starszych i policjantów, w 1943 roku lekarzy. Ci, którzy nie zginęli w getcie, zostali wysłani do obozu koncentracyjnego w Treblince (po likwidacji getta) lub do obozu pracy przymusowej w Bliżynie (po likwidacji „małego getta”).
Ocalali bardzo często dzielili się swoimi wojennymi doświadczeniami – poprzez wywiady udzielane Muzeum Pamięci Holokaustu w Waszyngtonie lub Jad Waszem w Jerozolimie oraz poprzez publikacje. Tomaszowskie getto pojawiało się zarówno w polsko, jak i anglojęzycznych wspomnieniach tomaszowian i Żydów spoza Tomaszowa, którzy w okresie okupacji znaleźli się w tomaszowskim getcie. Swoje przeżycia w formie książkowej opisała wspomniana Mira Ryczke, jak również Zenon Neumark, Ignacy Bierzyński-Burnett, Samuel Talman (rękopis), Rena Margulies-Chernoff oraz najmłodsze tomaszowianki spośród ocalałych: Tola Grossman, Fryda Tenenbaum i Rutka Hyams. Getto stało się również głównym tematem i przestrzenią opowieści listów słanych podczas wojny przez nastoletniego Lutka Orenbacha. Wszystkie testimonia odsłaniają realia życia w getcie – z jednej strony pogarszające się warunki bytowe, głód, rozstrzeliwania; z drugiej strony podejmowane próby aktywności społeczno-kulturalnej, takiej jak teatr, organizacje młodzieżowe, tajne nauczanie.
Gromadząc zachowane materiały źródłowe oraz rozmowy i wspomnienia ocalałych, dr Justyna Biernat przygotowuje polsko-angielski przewodnik po getcie Tomaszowa Mazowieckiego. Przewodnik będzie zawierał najważniejsze informacje dotyczące getta wraz z mapą i wybranymi fotografiami. Obok przewodnika zostaną przeprowadzone warsztaty poświęcone historii tomaszowskiego getta oraz spacer edukacyjny. Projekt dr Justyny Biernat jest współfinansowany przez Forum Dialogu.
Przewodnik ukaże się w październiku bieżącego roku, zostanie wydany przez Fundację Pasaże Pamięci i będzie udostępniany nieodpłatnie.
materiał nadesłany
Zdjęcie zburzonej synagogi w Tomaszowie,
źródło: http://www.holocaustresearchproject.org/nazioccupation/tomaszow-mazowiecki.html
