Tomaszowianie – ofiary zbrodni katyńskiej [zdjęcia]

13 kwietnia obchodzimy Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej. Wiosną 1940 r. stalinowskie NKWD dokonało mordu na co najmniej 21 768 obywateli Polski (w tym ponad 10 tys. oficerów Wojska Polskiego i Policji Państwowej). Ofiarami zbrodni byli oficerowie, podoficerowie oraz szeregowi Wojska Polskiego, częściowo pochodzący z rezerwy (naukowcy, lekarze, inżynierowie, prawnicy, nauczyciele, urzędnicy państwowi, przedsiębiorcy, przedstawiciele wolnych zawodów). Była to połowa korpusu oficerów Wojska Polskiego w służbie czynnej. Ponadto ze względu na istniejący w II Rzeczypospolitej cenzus wykształcenia wyższego dla oficerów, czyli kadry dowódczej, zamordowani rezerwiści stanowili istotną część niewielkiej liczebnie warstwy polskiej przedwojennej inteligencji (zostali oni po 17 września 1939 r. w różnych okolicznościach rozbrojeni i zatrzymani przez Armię Czerwoną na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jako jeńcy wojenni). Zamordowano także kilkutysięczną grupę funkcjonariuszy Policji Państwowej, Korpusu Ochrony Pogranicza (KOP), Straży Granicznej i Służby Więziennej. Poza tym wśród ofiar było przeszło 7 tys. osób cywilnych, policjantów i oficerów bez statusu jeńca, osadzonych w więzieniach na terenie okupowanych przez ZSRR Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej.

Decyzję o wymordowaniu blisko 22 tys. Polaków podjęły najwyższe władze ZSRR w tajnej uchwale Biura Politycznego KC Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) z 5 marca 1940 roku (tzw. „decyzja katyńska”). Trzynaście lat później, 5 marca 1953 r. zmarł główny sprawca tej zbrodni – Józef Stalin.

13 kwietnia 1943 r. berlińskie radio poinformowało o odkryciu w lesie katyńskim koło Smoleńska masowych grobów polskich oficerów. Nie wiadomo, kiedy naprawdę Niemcy dowiedzieli się o tej zbrodni. Wskazuje się lata 1941-1942; nie można też wykluczyć, że pewną wiedzę na ten temat mieli praktycznie od samego początku, a zbieżność czasowa sowieckiego mordu w Katyniu i innych miejscach kaźni oraz niemieckiej „Nadzwyczajnej Akcji Pacyfikacyjnej” (Akcji AB – Außerordentliche Befriedungsaktion) nie jest przypadkowa. Być może o losach polskich jeńców przesądzono na jednej ze wspólnych konferencji Gestapo i NKWD, choć nie są dotąd znane żadne bezpośrednie dowody potwierdzające koordynację działań represyjnych ZSRR i III Rzeszy przeciw polskiemu społeczeństwu. Faktem jest, że sprawę zbrodni katyńskiej wyciągnęli Niemcy na światło dzienne w odpowiednim dla siebie momencie, gdy Wehrmacht ponosił już klęski na froncie wschodnim.

Kolejne 47 lat to pasmo ciągłego zaprzeczania sowieckiej winie. W ZSRR i podległych mu państwach obowiązywała teza, że jeńców wymordowali Niemcy w 1941 r. (po wojnie w lesie katyńskim pojawił się nawet pomnik z „odpowiednim”, kłamliwym napisem). Tak pisano nawet w pierwszej wydanej w PRL encyklopedii („Mała encyklopedia powszechna” z 1959 r.). Później już nic oficjalnie nie pisano, a nazwę „Katyń” próbowano wyrugować ze społecznej świadomości. Prawdę przekazywały jedynie media emigracyjne.

Dopiero 13 kwietnia 1990 r. władze ZSRR oficjalnie przyznały, że była to „jedna z ciężkich zbrodni stalinizmu”, choć na fali gorbaczowowskiej pierestrojki już pod koniec lat 80. pojawiły się legalne publikacje (zarówno w Polsce, jak ZSRR) wskazujące na sowiecką odpowiedzialność za mord na tysiącach polskich obywateli. W następnych latach dowiedzieliśmy się, że miejsc kaźni i pochówku ofiar było więcej: Charków, Kalinin – obecnie Twer (ofiary pochowano w Miednoje), Bykownia koło Kijowa, Kuropaty koło Mińska… Zapewne lista nie jest jeszcze zamknięta. Ale to najwcześniej znany Katyń stał się symbolem wszystkich zbrodni popełnionych przez NKWD wiosną 1940 r., a mówiąc „las katyński”, „zbrodnia katyńska” mamy na myśli także ofiary spoczywające w Miednoje, Charkowie, Bykowni i innych miejscach.

Wśród ofiar zbrodni katyńskiej byli także tomaszowianie z urodzenia lub wyboru oraz ludzie związani z Tomaszowem i okolicami w różnym czasie, z racji pobieranej nauki, wykonywanej pracy czy służby wojskowej bądź policyjnej.

W Katyniu zamordowani zostali jeńcy obozu w Kozielsku:

BIERNACKI Tadeusz, syn Feliksa i Zofii z Gadomskich, ur. 9 IX 1904 w Warszawie. Podporucznik rezerwy. Absolwent seminarium nauczycielskiego w Łomży (1925) i Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty w Tomaszowie Maz. Mianowany podporucznikiem ze starszeństwem 1 IX 1931, przydzielony do 24 pułku piechoty (dalej: pp), w 1937 przeniesiony do 18 pp. Nauczyciel w szkole powszechnej w Pruszkowie k. Warszawy.

CHMAL Józef, syn Wawrzyńca, ur. 11 III 1914 w Tomaszowie Maz. Podporucznik rezerwy. Nauczyciel. Przydzielony do 74 pp. W 2011 upamiętniony „Dębem Pamięci” nr 5603 posadzonym przy Szkole Podstawowej nr 14 w ramach programu „Katyń… ocalić od zapomnienia”.

CZERWONKO Wacław Piotr, syn Antoniego i Marianny z Waleszyńskich, ur. 1 VIII 1904 w Bodzechowie (woj. kieleckie). Podporucznik rezerwy. Absolwent gimnazjum w Ostrowcu Świętokrzyskim, średniej szkoły rolniczej w Żyrowicach (1927) i Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty nr 4 w Tomaszowie Maz. (1927). W 1937 przeniesiony z 1 pp Legionów do baonu Korpusu Ochrony Pogranicza (dalej: KOP) „Nowo-Święciany”. Leśniczy leśnictwa Łoś w pow. święciańskim, następnie Kukutele, gm. Twerecz. Żonaty, miał syna Jerzego.

DOBIJA Michał, syn Józefa i Teresy, ur. 27 I 1904 w Rybarzowicach w Żywieckiem. Podporucznik rezerwy. Absolwent Państwowej Średniej Szkoły Rolniczej w Bojanowie (1928) i Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty nr 10 w Gródku Jagiellońskim (1929). Powoływany na ćwiczenia rezerwy w 2 i 5 pp Legionów oraz 4 pułku strzelców podhalańskich. Podporucznikiem mianowany 1 I 1932, przydzielony do 4 pułku strzelców podhalańskich. W 2011 upamiętniony „Dębem Pamięci” nr 5768 posadzonym przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych (dziś: Ponadpodstawowych) nr 3 w ramach programu „Katyń… ocalić od zapomnienia”.

DOWIAT Stanisław syn Stanisława i Heleny z Bielskich, ur. 11 XI 1905 w Oryszewku (pow. sochaczewski). Podporucznik rezerwy. Absolwent Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki w Warszawie (1924), Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie i Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty w Tomaszowie Maz. (1929). Mianowany podporucznikiem ze starszeństwem 1 IX 1931, przydzielony do 81 pp, w 1938 do 3 baonu strzelców. W 1931 mieszkał w Starej Miłosnej k. Warszawy. Żonaty.

DZIK-DZIKOWSKI Feliks vel Fajwel, syn Józefa i Eugenii z Solarzów, ur. 10 III 1898 w Warszawie. Podporucznik rezerwy. Absolwent szkoły handlowej w rodzinnym mieście (1914) i kursu w Batalionie Podchorążych Rezerwy Piechoty w Tomaszowie Maz. (1929). Żołnierz I wojny światowej i wojny polsko-rosyjskiej. Odznaczony Krzyżem Frontu Litewsko-Białoruskiego, Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921. Według Księgi Cmentarnej i Listy Żydów – ofiar zbrodni katyńskiej był prawdopodobnie lekarzem weterynarii (nie wymienia go jednak Spis lekarzy weterynaryjnych w RP z 1931 r. ani zestawienie biogramów weterynarzy – ofiar II wojny światowej). Żonaty, miał córkę Eugenię i syna Edwarda.

GAŁĄZKA Florian, syn Piotra i Anny z Kiciów, ur. 21 V 1906 w Zalesiu (pow. węgrowski). Podporucznik rezerwy. Absolwent warszawskiego gimnazjum dla dorosłych (1933) i kursu w Batalionie Podchorążych Rezerwy Piechoty w Tomaszowie Maz. (1928). Student Uniwersytetu Warszawskiego. Mianowany podporucznikiem ze starszeństwem 1 I 1934, przydzielony do 33 pp.

GOŁĘBIEWSKI Longin, syn Antoniego i Marianny z Mejsnerów, ur. 10 III 1904 we Włocławku. Podporucznik rezerwy. Absolwent seminarium nauczycielskiego w rodzinnym mieście (1927) i kursu w Batalionie Podchorążych Rezerwy Piechoty w Tomaszowie Maz. (1928). Mianowany podporucznikiem ze starszeństwem 1 I 1931, przydzielony do 14 pp. Urzędnik.

GOŁĘBSKI Antoni, syn Leona i Eleonory z Batorskich, ur. 20 V 1890 w Piotrkowie Trybunalskim. Podporucznik rezerwy. Wnuk powstańca 1830 r. W 1918 członek Straży Akademickiej. W 1920 ochotnik WP. Absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego (1926). Mianowany podporucznikiem ze starszeństwem 1 VI 1919. Od 1927 lekarz Ubezpieczalni Społecznej w Tomaszowie Maz. Żonaty z Marią z Szerszyńskich, miał córkę Halinę. W 2011 upamiętniony „Dębem Pamięci” nr 6048 posadzonym przy II Liceum Ogólnokształcącym w ramach programu „Katyń… ocalić od zapomnienia”.

GORMAN Bronisław, syn Maurycego i Dyny z Kipnisów, ur. 16 V 1909 w Łodzi. Podporucznik rezerwy. Absolwent łódzkiego Gimnazjum im. ks. Ignacego Skorupki (1928) i kursu w Batalionie Podchorążych Rezerwy Piechoty w Tomaszowie Maz. (1929). Mianowany podporucznikiem ze starszeństwem 1 I 1933. W 1939 w 14 pp. Przemysłowiec.

GUNIA Józef, syn Wawrzyńca i Anieli z Hańbów, ur. 20 X 1895 w Brzezówce (woj. krakowskie). Podporucznik rezerwy. Uczestnik I wojny światowej i wojny 1920. Absolwent seminarium nauczycielskiego w Krakowie (1924) i kursu w Batalionie Podchorążych Rezerwy Piechoty w Tomaszowie Maz. (1929). Kierownik szkoły powszechnej w Chełmnie nad Wisła. Działacz przysposobienia wojskowego. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi i medalami pamiątkowymi. Żonaty ze Stefanią z Majorowiczów, miał synów Zbigniewa i Andrzeja.

JAKIMOWSKI Wacław, syn Mieczysława i Józefy z Kosteckich, ur. 2 IX 1902 w Warszawie. Porucznik rezerwy. W 1920 ochotnik WP. Absolwent Średniej Szkoły Leśnej w Warszawie (1922) i Szkoły Podchorążych Rezerwy Saperów (1924). Podporucznik od 1 I 1930, porucznik od 19 III 1939. W 1935 leśniczy w Nadleśnictwie Nagórzyce. Żonaty.

KODYMOWSKI Stanisław, syn Feliksa i Eufemii z Adamskich, ur. 2 VII 1899 w Lubrańcu (pow. kutnowski). Podporucznik rezerwy. Uczestnik wojny 1920. Mianowany podporucznikiem ze starszeństwem 1 VIII 1925. W 1928 ukończył kurs w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Tomaszowie Maz. Należał do 37 pp. Był nauczycielem w szkole powszechnej w Krośniewicach (pow. kutnowski). Żonaty z Marią z Elektorowiczów, miał synów Konstantego i Andrzeja.

KOZIOROWSKI Michał, syn Edmunda i Zofii ze Skibniewskich, ur. 7 VII 1906 we Włodawie. Podporucznik rezerwy. Absolwent Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie i Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty nr 4 w Tomaszowie Maz. (1929). Podporucznik od 1 I 1933. W 1929 przeniesiony do kadry zapasowej piechoty we Włodzimierzu Wołyńskim. Mieszkał w Warszawie, pracował jako kierownik działu planowania w Państwowych Zakładach Inżynierii. Żonaty z Sabiną z Chylewskich, miał dwoje dzieci.

LAMECKI Artur, syn Jana i Michaliny z Remiszów, ur. 15 IV 1899 w Tomaszowie Mazowieckim. Kapitan. Członek POW. W WP od 1918, wcielony do 28 pp. W 1919 walczył na froncie czeskim i ukraińskim. Po ukończeniu Szkoły Podchorążych Piechoty w Warszawie przydzielony do 14 pp, w którym służył do wybuchu wojny. Kapitan od 1 I 1936. Odznaczony Medalem Niepodległości i medalami: Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921 oraz Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości.

LANDSBERG Ludwik Jan, syn Wiktora i Gustawy z Lernerów, ur. 9 X 1895 w Tomaszowie Maz. Podporucznik rezerwy. Członek POW i absolwent Szkoły Podchorążych tej organizacji (1915). W WP od 1918, walczył m.in. pod Skoczowem. W X 1920 zwolniony do rezerwy. Podporucznik od 1 VII 1925. Należał do 9 dyonu samochodowego. Mieszkał w Warszawie. Był urzędnikiem zrzeszenia fabryk obuwia gumowego. Odznaczony Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Legionowym za Służbę w POW.

ŁAWRZEL Józef, syn Edwarda i Scholastyki z Kurków, ur. 8 XII 1906 w Petersburgu. Podporucznik rezerwy. Ukończył seminarium nauczycielskie w Tomaszowie Maz. (1928) i kurs w Batalionie Podchorążych Rezerwy Piechoty nr 4. Podporucznik od 1 I 1932, przydzielony ewidencyjnie do 14 pp. W 1936 rozpoczął studia zaoczne na Wydziale Pedagogicznym Wolnej Wszechnicy Polskiej w Łodzi. Pracował w szkole powszechnej w Tomaszowie Maz. W 2011 upamiętniony „Dębem Pamięci” nr 6928 posadzonym przy Gimnazjum nr 3 (dziś Szkoła Podstawowa nr 3) w ramach programu „Katyń… ocalić od zapomnienia”.

MALIŃSKI Roman, syn Aleksandra i Petroneli z Zagrodników, ur. 19 II 1906 w Praszce (pow. wieluński). Podporucznik rezerwy. Ukończył Państwową Szkołę Włókienniczą w Łodzi i kurs w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty nr 4 w Tomaszowie Maz. Podporucznikiem mianowany ze starszeństwem 1 I 1932, przydzielony do 27 pp.

MAŁEK Antoni, syn Jana i Walerii z Piekarskich, ur. 8 VI 1908 w Michałowicach (brak bliższych danych; w dzisiejszej Polsce jest kilkanaście miejscowości o tej nazwie). Podporucznik rezerwy. Absolwent seminarium nauczycielskiego w Tomaszowie Mazowieckim (1930) i Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty (1932). Mianowany podporucznikiem ze starszeństwem 1 I 1934, przydzielony do 36 pp. Od 1935 w 72 pp. Nauczyciel. W 2011 upamiętniony „Dębem Pamięci” nr 7015 posadzonym przy Powiatowym Centrum Animacji Społecznej w ramach programu „Katyń… ocalić od zapomnienia”.

MIKURDA Wiktor, syn Jacentego i Florentyny z Rylskich, ur. 20 VII 1905 w Bogucicach (pow. pińczowski). Podporucznik rezerwy. Absolwent Średniej Szkoły Technicznej Kolejowej w Radomiu i Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty nr 4 w Tomaszowie Maz. (1929). Mianowany podporucznikiem ze starszeństwem 1 I 1932, przydzielony do 37 pp. Technik mechanik.

PEGZA Henryk, syn Mikołaja i Władysławy z Mileckich, ur. 10 I 1906 w Łodzi. Podporucznik rezerwy. Absolwent łódzkiej Szkoły Włókienniczej (1926) i Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty (1928). Podporucznikiem mianowany ze starszeństwem 1 I 1931, ostatnio przydzielony do 31 pp. Technik włókienniczy. Żonaty z Melania z Sypniewskich, miał syna Andrzeja.

PIOTROWSKI Marian Stanisław, syn Franciszka i Teodozji z Kozubińskich, ur. 8 XI 1903 w Tomaszowie Maz. Podporucznik rezerwy. Absolwent seminarium nauczycielskiego i Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty (1928). Służył w 31 pp. Mianowany podporucznikiem ze starszeństwem 1 I 1931, przydzielony do 78 pp. Nauczyciel szkoły powszechnej.

PRZYBYSZEWSKI Makary, syn Antoniego i Józefy ze Skierzyńskich, ur. 31 VIII 1910 w Rachocinie (woj. warszawskie). Podporucznik rezerwy. Absolwent Gimnazjum Koedukacyjnego im. prezydenta Ignacego Mościckiego w Sierpcu. Studiował na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczy Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego w Warszawie, w 1937 uzyskał stopień magistra filozofii. W latach 1933-1934 odbył służbę wojskową w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii oraz 19 pułku artylerii lekkiej (dalej: pal) uzyskując awans na stopień podporucznika artylerii. Od 1 IX 1937 był nauczycielem matematyki w Gimnazjum Stowarzyszenia Szkolnego w Tomaszowie Mazowieckim. Podporucznikiem mianowany ze starszeństwem 1 I 1936.

RAJEWSKI Franciszek, syn Franciszka i Marianny z Konopskich, ur. 6 X 1905 w Goździku (dziś powiat garwoliński, woj. mazowieckie). Podporucznik rezerwy. Absolwent gimnazjum w Mińsku Mazowieckim (1928) i Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty nr 4 w Tomaszowie Mazowieckim (1929). Mianowany podporucznikiem ze starszeństwem 1 I 1933, przydzielony do 15 pp.

REBHUN Izaak Jakub, syn Borucha i Serli, ur. 14 XII 1898 w Prałkowicach, pow. przemyski. Porucznik rezerwy. Żołnierz wojny 1920. Absolwent Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (1924) i kursu w Centrum Wyszkolenia Sanitarnego (1931). Internista i ginekolog. Porucznikiem mianowany ze starszeństwem 1 I 1935, przydzielony do 10 szpitala okręgowego. Żonaty, miał córkę Serafinę.

REICHERT Erwin Juliusz, syn Juliusza i Emilii z Ochmów, ur. 18 IV 1906 w Konstantynowie Łódzkim. Podporucznik rezerwy. Absolwent Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego (1927) i Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty nr 4 w Tomaszowie Maz. (1929). Podporucznik od 1 I 1932, przydzielony do 28 pp. Od 1939 w kadrze zapasowej piechoty we Włodzimierzu Wołyńskim. Żonaty z Zenobią Wędrowską, miał synów Janusza i Jana.

SOBOTKOWSKI Piotr, syn Piotra i Stanisławy z Malinowskich, ur. 29 III 1897 w Sękocinie (dziś powiat pruszkowski, woj. mazowieckie). Podporucznik rezerwy. Absolwent gimnazjum i kursów pedagogicznych. Nauczyciel w Tomaszowie Maz. Ukończył Szkołę Wojsk Taborowych w Warszawie. Mianowany podporucznikiem od 1 II 1920. Dowódca kolumny taborowej 13 Dywizji Piechoty. Żonaty, miał syna Jerzego. W 2011 upamiętniony „Dębem Pamięci” nr 7960 posadzonym przy Zespole Szkół nr 4 (dziś Szkoła Podstawowa nr 10) w ramach programu „Katyń… ocalić od zapomnienia”.

SZMIDT (nazwisko rodowe Schmidt) Władysław, syn Antoniego, ur. 26 VII 1890. Podporucznik pospolitego ruszenia. Uczestnik wojny 1920. Podporucznikiem mianowany 1 VI 1919. W 2011 upamiętniony „Dębem Pamięci” nr 8154 posadzonym przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych (dziś: Ponadpodstawowych) nr 1 w ramach programu „Katyń… ocalić od zapomnienia”.

SZYSZKOWSKI Witold Stanisław, syn Wiktora i Heleny z Kosińskich, ur. 2 V 1896 w Rozwadowie (dziś część Stalowej Woli w woj. podkarpackim). Podporucznik rezerwy. Członek POW. Wnuk powstańca styczniowego Józefa Kosińskiego. W 1920 członek załogi pociągu sanitarnego nr 7. Podporucznikiem mianowany ze starszeństwem od 1 I 1921, przydzielony do kadry 4 szpitala okręgowego. Absolwent Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego (1924). Ordynator w szpitalu miejskim w Tomaszowie Maz., lekarzem naczelnym Ubezpieczalni Społecznej, prezes Oddziału PCK oraz Towarzystwa Przeciwgruźliczego. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi. Żonaty z Hanną z Jaszczołtów (zm. 1985), miał dwie córki.

TROJANOWSKI Henryk, syn Romana i Apolonii, ur. 23 VIII 1905 w Warszawie. Podporucznik rezerwy. Absolwent seminarium nauczycielskiego w Mogielnicy Królewskiej (1928). Nauczyciel w szkole powszechnej w Bodzewie. Ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Piechoty nr 4 w Tomaszowie Maz. (1929). Nalezał do 32 pp. Mianowany podporucznikiem ze starszeństwem. 1 I 1932.

WAJS Bronisław, syn Józefa i Tekli z Łuczyńskich, ur. 29 XI 1904 w Srebrnej k. Łodzi. Podporucznik rezerwy. Ukończył 6 klas w Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Łodzi (1925) i Szkołę Podchorążych Rezerwy Piechoty nr 4 w Tomaszowie Maz. (1928). Podporucznikiem mianowany 1 IX 1930. Przydzielony do 31 pp. Żonaty z Cecylią Szafrańską, miał córkę Annę.

ZALESKI Szymon Leon (nazwisko rodowe Flak), syn Ludwika i Julianny z Mikołajczyków, ur. 28 X 1904 w Radziwiu (pow. płocki). Podporucznik rezerwy. Absolwent seminarium nauczycielskiego w Płocku (1928). Nauczyciel we wsi Dąbie Kujawskie, następnie we Włocławku. Szkołę Podchorążych Rezerwy Piechoty nr 4 w Tomaszowie Maz. (1929). Należał do 14 pp. Mianowany podporucznikiem ze starszeństwem 1 I 1932. Żonaty z Janina z Kozakowskich, miał córkę Annę i syna Jana.

ZIELIŃSKI Antoni, syn Marcina i Michaliny z Zygrów, ur. 30 VI 1904 w Żarnowicy (pow. piotrkowski). Podporucznik rezerwy. Absolwent seminarium nauczycielskiego w Tomaszowie Maz. (1927). Nauczyciel w szkole powszechnej w Chropaczowie, pow. katowicki. Ukończył kurs w Batalionie Podchorążych Rezerwy Piechoty nr 7 w Śremie (1928). Podporucznikiem mianowany od 1 I 1932, przydzielony do 75 pp. W 2011 upamiętniony „Dębem Pamięci” nr 8662 posadzonym przy Szkole Podstawowej nr 7 w ramach programu „Katyń… ocalić od zapomnienia”.

ZIPPEL Wojciech Juliusz, syn Juliusza i Marty z Zimmermanów, ur. 12 XI 1911 w Tomaszowie Mazowieckim. Podporucznik. Absolwent Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Bydgoszczy (1933) i Szkoły Podchorążych Saperów w Warszawie. Podporucznikiem mianowany 1 X 1936, przydzielony do 5 baonu saperów. W 1939 oficer materiałowy w 21 baonie saperów. W 2011 upamiętniony „Dębem Pamięci” nr 8676 posadzonym przy Szkole Podstawowej nr 1 w ramach programu „Katyń… ocalić od zapomnienia”.

ZWOJSZCZYK Stanisław, syn Aleksandra i Marii z Rudnych, ur. 16 IX 1894 w Tomaszowie Maz. Kapitan. Żołnierz I Brygady Legionów. W 1920 w 1 pp Legionów. Ukończył Wielkopolską Szkołę Podchorążych Piechoty w Bydgoszczy (1922). Służył w Korpusie Kadetów nr 3, od 1931 w KOP. Kapitan od 1 I 1929. W 1939 dowódca baonu KOP „Kleck”. Odznaczony Virtuti Militari 5 klasy, Krzyżem Walecznych czterokrotnie, Krzyżem Niepodległości. Żonaty, miał córki Zdzisławę i Wiesławę. W 2011 upamiętniony „Dębem Pamięci” nr 3385 posadzonym przy Gimnazjum nr 7 (dziś Szkoła Podstawowa nr 11) w ramach programu „Katyń… ocalić od zapomnienia”.

ŻUCHOWSKI Ludwik, syn Franciszka i Stanisławy z Urbankiewiczów, ur. 7 X 1899 w Łodzi. Podporucznik rezerwy. W 1920 r. żołnierz 204 pp i 1 pułku strzelców podhalańskich. Absolwent Wyższej Szkoły Handlowej w Krakowie (1927). Pracował w Warszawie. Ukończył kurs w Batalionie Podchorążych Rezerwy Piechoty nr 4 w Tomaszowie Maz. (1929). Podporucznikiem mianowany w 1928, przydzielony do 72 pp.

W Charkowie zamordowani zostali jeńcy obozu w Starobielsku:

BRADKE Jan Feliks, syn Czesława i Walerii ze Snarskich, ur. 18 V 1898 w Zambrowie. Podporucznik rezerwy. Członek POW. Od 1919 ochotniczo w WP. Uczestnik wojny 1919–1921 w szeregach 8 pułku artylerii ciężkiej oraz czołówki sanitarno-kolejowej nr 42 „Wołyń”. W 1921 urlopowany z wojska. Ukończył Wydział Matematyczno-Przyrodniczy Uniwersytetu Warszawskiego (1923). Mianowany podporucznikiem ze starszeństwem 1 VII 1925, przydzielony do 4 Szpitala Okręgowego. Profesor gimnazjalny w Tomaszowie Maz. W 2011 upamiętniony „Dębem Pamięci” nr 5521 posadzonym przy I Liceum Ogólnokształcącym w ramach programu „Katyń… ocalić od zapomnienia”.

BUGAJSKI Jerzy Bohdan, syn Waleriana i Emilii z Topór-Jasińskich, ur. 10 X 1900 w Tomaszowie Mazowieckim. Kapitan. Od 1916 członek POW. W WP od 1918 w Dyonie Szwoleżerów Ziemi Radomskiej. Uczestnik wojny 1918–1921. Absolwent Szkoły Podchorążych w Warszawie (1919), mianowany podporucznikiem. Następnie ukończył kurs w Oficerskiej Szkole Artylerii w Poznaniu (1921) i Centrum Wyszkolenia Artylerii we Lwowie (1921). Służył w 2 dywizjonie artylerii ciężkiej, 28 pułku artylerii polowej (dalej: pap), 11 dywizjonie artylerii konnej i 15 pułku artylerii lekkiej. Pośmiertnie awansowany na stopień majora. W 2011 upamiętniony „Dębem Pamięci” nr 2251 posadzonym przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych (dziś: Ponadpodstawowych) nr 2 w ramach programu „Katyń… ocalić od zapomnienia”.

HERTZ Jan Adolf, syn Michała (dyrektora Tomaszowskiej Fabryki Sztucznego Jedwabiu) i Eugenii z Hartmanów, ur. 24 XII 1905 w Tubize w Belgii. Podporucznik rezerwy. Absolwent Wydziału Chemii Politechniki Warszawskiej (1931) i Szkoły Podchorążych Rezerwy Łączności (1932). Odbył ćwiczenia rezerwy w pułku radiotelegraficznym jako dowódca plutonu (1933, 1935, 1937/1938). Inżynier chemik, pracownik Fabryki Sztucznego Jedwabiu w Tomaszowie. W 2011 upamiętniony „Dębem Pamięci” nr 6176 posadzonym przy Gimnazjum nr 2 (dziś Szkoły Katolickie) w ramach programu „Katyń… ocalić od zapomnienia”.

KAMIŃSKI Walenty, syn Stanisława i Agaty z Gosków, ur. 10 II 1909 w Inowłodzu (wówczas pow. rawski, dziś tomaszowski). Podporucznik rezerwy. Absolwent Seminarium Nauczycielskiego w Ostrogu (1929). Mianowany podporucznikiem ze starszeństwem 1 I 1933. W 1939 zmobilizowany do baonu KOP „Hoszcza”. Nauczyciel szkoły powszechnej. W 2011 upamiętniony „Dębem Pamięci” nr 6390 posadzonym przy III Liceum Ogólnokształcącym w ramach programu „Katyń… ocalić od zapomnienia”.

KARLSBAD Edward, syn Matjasa i Rywki z Wiślickich, ur. 28 II 1899 w Warszawie. Podporucznik rezerwy. Absolwent Wydziału Chemii Politechniki Warszawskiej. Członek POW. Od listopada 1918 w WP, pełnił służbę w 1 pap, 6 pap, 7 pap, 18 pal i 26 pal. Mianowany podporucznikiem ze starszeństwem 1 VII 1925, przydzielony do kadry 26 pal. W1939 przeniesiony do 1 pal Legionów. Inżynier, zatrudniony w Tomaszowskiej Fabryce Sztucznego Jedwabiu. Odznaczony medalami Pamiątkowym za Wojnę 1918–1921 i Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości.

KOMINEK Józef, syn Apoloniusza i Karoliny z Hyczkiewiczów, ur. 18 II 1908 w Stryju Porucznik rezerwy. Absolwent Seminarium Nauczycielskiego Męskiego w Przemyślu (1928), Instytutu Pedagogiki Specjalnej w Warszawie i Batalionie Podchorążych Rezerwy Piechoty nr 10 w Nisku (1931). Dowódca plutonu 28 pp (1937, 1938). Nauczyciel Szkoły Specjalnej w Tomaszowie Mazowieckim.

Ks. PLEWIK Władysław, syn Pawła i Franciszki z Wojtowiczów, ur. 7 IV 1905 w Bełżycach, woj. lubelskie. Porucznik rezerwy. Ukończył gimnazjum w Wilnie i Seminarium Duchowne w Łodzi (1934). Mianowany wojskowym kapelanem rezerwy wyznania rzymskokatolickiego ze starszeństwem 1 I 1939. Przynależny ewidencyjnie do Powiatowej Komendy Uzupełnień Piotrków Trybunalski. Pracował jako duszpasterz w parafii Krzepczów (pow. piotrkowski) oraz jako prefekt szkół powszechnych.

STASIŃSKI Ewerast (wg Księgi Cmentarnej: Ewaryst), syn Juliana, ur. 26 X 1912 w Gustku (dziś część Tomaszowa Mazowieckiego). Podporucznik rezerwy. Absolwent Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim (1935). Pełnił m.in. służbę w Zbrojowni nr 2. W 2011 upamiętniony „Dębem Pamięci” nr 8026 posadzonym przy Szkole Podstawowej nr 12 w ramach programu „Katyń… ocalić od zapomnienia”.

WOLSKI Roman, syn Józefa i Anny z Forców, ur. 9 VIII 1907 w Wilczycach, pow. sandomierski. Podporucznik rezerwy. Ukończył Seminarium Nauczycielskie w Tomaszowie Maz. i Rogoźnie (1928) oraz Batalion Podchorążych Rezerwy Piechoty nr 6a (1930). Mianowany podporucznikiem ze starszeństwem 1 I 1933. Przydzielony do 58 pp, w którym odbywał ćwiczenia rezerwy jako dowódca plutonu. Nauczyciel Szkoły Powszechnej w Kaszczorze (pow. wolsztyński).

W więzieniu obwodowego zarządu NKWD w Kalininie (dziś Twer), zamordowani zostali, a następnie pogrzebani w Miednoje jeńcy obozu w Ostaszkowie:

BREJWO Ryszard, syn Adolfa i Anny z Zaleskich, ur. 19 XI 1898 w Warszawie. Posterunkowy Policji Państwowej. Ukończył Normalną Szkołę Fachową dla Szeregowych Policji Państwowej w Mostach Wielkich (pow. żółkiewski). Ostatnio służbę pełnił w policji woj. kieleckiego, do 25 I 1935 na Posterunku w Opocznie. We wrześniu 1939 na Posterunku w Białobrzegach w pow. opoczyńskim (dziś część Tomaszowa Mazowieckiego). W 2011 upamiętniony „Dębem Pamięci” nr 12335 posadzonym przy Zespole Szkół nr 8 (dziś Szkoła Podstawowa nr 6) w ramach programu „Katyń… ocalić od zapomnienia”.

CHŁUDA Antoni, syn Władysława i Pauliny, ur. 18 XII 1890 w Tomaszowie Mazowieckim. Starszy posterunkowy. W Policji Państwowej od 1919. We wrześniu 1939 służbę pełnił w II Komisariacie miasta Łodzi.

DOBRZAŃSKI Józef, syn Józefa i Marii, ur. 27 III 1912 (wg Księgi Cmentarnej w miejscowości Gożok – nazwa z pewnością zniekształcona, gdyż w takiej formie nie występowała ani w Polsce przedwojennej, ani dzisiejszej). Posterunkowy. W policji od 24 IX 1936 jako kandydat kontraktowy na szeregowego z przydziałem do kompanii „G” Rezerwy Policji Państwowej w Jaworznie (pow. chrzanowski). Po ukończeniu Normalnej Szkoły Fachowej dla Szeregowych Policji Państwowej w Mostach Wielkich (pow. żółkiewski) 30 IX 1937 skierowany do woj. lwowskiego i tam nadal służył we wrześniu 1939. W 2011 upamiętniony „Dębem Pamięci” nr 12486 posadzonym przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych (dziś: Ponadpodstawowych) nr 6 w ramach programu „Katyń… ocalić od zapomnienia”.

GRENDA Józef, syn s. Michała i Katarzyny z Wieczorków, ur. 26 II 1897 w Łodzi. Przodownik Policji Państwowej. Uczestnik obrony Lwowa. W policji od 1923. Początkowo służbę pełnił w pow. brzezińskim (komisariat w Tomaszowie Mazowieckim, posterunki w Rogowie, Gałkówku i Ujeździe). W grudniu 1931 przeniesiony do Komendy Miasta Łodzi z przydziałem do V Komisariatu. Od listopada 1937 i nadal we wrześniu 1939 w III Komisariacie miasta Łodzi. Odznaczony Brązowym Krzyżem Zasługi, Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921, Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości.

JAGIEŁŁO Władysław Zygmunt, syn Walentego i Marianny z Mirowskich, ur. 22 X 1903 w Zgierzu. Posterunkowy Policji Państwowej. Uczestnik powstań śląskich. W policji od 20 I 1927. Przez wiele lat służbę pełnił w woj. łódzkim, m.in. w Komendzie Powiatowej w Brzezinach i na Posterunku w Lipinach (pow. brzeziński), w Komisariacie w Tomaszowie Mazowieckim oraz w Komendzie Miasta Łodzi. Od czerwca 1938 do września 1939 w V Komisariacie miasta Łodzi. Odznaczony Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921, Brązowym Medalem za Długoletnią Służbę.

Ks. KACPRZAK Józef, syn Tomasza i Marii z Golatowskich, ur. 2 VII 1886 w Nakwasinie (pow. płocki). Kapitan rezerwy. Święcenia kapłańskie otrzymał 10 VII 1913. W latach 1913-1914 pracował jako wikariusz w parafiach Cyców, Dobre i Sochaczew. Podczas pierwszej wojny światowej przez rok służył w armii rosyjskiej jako kapelan żołnierzy polskich wyznania katolickiego. Od 1916 r. był wikariuszem w Łowiczu i Powsinie, a w latach 1918-1922 wi Tomaszowie Mazowieckim. Od utworzenia Seminarium Nauczycielskiego w 1919 r. był nauczycielem tejże szkoły. Uczestnik wojny 1920. Od 1925 w diecezji łódzkiej. Prefekt szkół i więzienia w Łęczycy, proboszcz parafii w Tumie (1927-1929) i Gałkowie (1929-1930). Od 1930 w Łodzi – był prefektem Szkoły Handlowej, kapelanem Szpitala Miejskiego św. Marii Magdaleny oraz więzienia przy ul. Sterlinga, spowiednikiem sióstr zakonnych, kapelanem domu wychowawczego, asystentem kościelnym Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej. W 1939 kanonik w Łodzi. Zmobilizowany do WP, podobnie jak w 1920 był kapelanem wojskowym. Zamordowany w nocy 8/9 V 1940. Pośmiertnie awansowany na stopień majora. W 2011 upamiętniony „Dębem Pamięci” nr 2556 posadzonym przy Gimnazjum nr 6 (dziś Szkoła Podstawowa nr 9) w ramach programu „Katyń… ocalić od zapomnienia”.

KADOW Zygmunt, syn Stefana i Apolonii, ur. w 1906 w Tomaszowie Mazowieckim. Posterunkowy Policji Państwowej. We wrześniu 1939 służbę pełnił w policji woj. lwowskiego.

KLIMEK Franciszek, syn Ludwika i Agnieszki, ur. 1 XII 1900 w Tomaszowie Mazowieckim. Starszy posterunkowy Policji Państwowej. W WP od czerwca 1920 do grudnia 1922. Uczestnik wojny 1920. W policji od 1925. Ostatnio służbę pełnił w pow. krzemienieckim na posterunkach w Łanowcach, Borkach, Bereżcach i Kołodnie – od 1 VII 1936 jako komendant – i tam nadal we wrześniu 1939. Starszym posterunkowym mianowany 1 IV 1934. Odznaczony Brązowym Krzyżem Zasługi, Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921. W 2011 upamiętniony „Dębem Pamięci” nr 10968 posadzonym przy Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w ramach programu „Katyń… ocalić od zapomnienia”.

von KOEHNE Alfred, syn Ksawerego i Władysławy Anny z Dziubińskich, ur. 30 VII 1889 w Wilnie. Komisarz. W policji od 1919. Początkowo służbę pełnił w woj. wołyńskim. Od 17 V 1931 Komendant Powiatowy w Słupcy, następnie kierował Komisariatem w Tomaszowie Mazowieckim. Od 1934 kierował XIII Komisariatem miasta Łodzi i tam także we wrześniu 1939. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi.

KOSTRZEWA Stanisław, syn Wincentego i Marianny z Ryciaków, ur. 4 III 1890 w Tomaszowie. Starszy posterunkowy Policji Państwowej. W policji od 1922. Początkowo służbę pełnił na Kresach, następnie od 1924 w woj. kieleckim, m.in. w pow. iłżeckim na Posterunku w Wąchocku, potem w Mircu i tam też we wrześniu 1939.

KOWSZUN Kazimierz, syn Wincentego, ur. 20 VII 1898 w Słonimiu (obecnie na Białorusi). Przodownik Policji Państwowej. W policji od 1924. Do 15 III 1931 służbę pełnił w Komendzie Powiatowej w Kole, skąd przeniesiony został na stanowisko komendanta Posterunku w Dąbiu (pow. kolski). We wrześniu 1939 służył w Komisariacie w Tomaszowie Mazowieckim.

LIZAKOWSKI Stanisław, syn Mateusza i Marii, ur. 3 V 1906 w Tomaszowie. Starszy posterunkowy Policji Państwowej. Do policji przyjęty w listopadzie 1931 z przydziałem do Komendy Miasta Łodzi i tam nadal służył we wrześniu 1939.

MAJCZYNA Bolesław, syn Błażeja i Władysławy z Sadowów, ur. 1 IX 1908 w Warszawie. Posterunkowy. W Policji Państwowej od 1933. Brał udział w ochronie Prezydenta RP w trakcie jego pobytów w Spale. We wrześniu 1939 pełnił służbę na Posterunku w Czerniewicach (pow. rawski).

MENKE Lucjan Wacław, syn Edmunda i Amalii z Wicherkiewiczów, ur. 19 IV 1887 w Mińsku Litewskim. W WP od 13 VIII 1919 do 1 IX 1920. Podkomisarz. W policji od 2 X 1920. Od kwietnia 1939 pełnił służbę na stanowisku Komendanta Powiatowego w Opocznie i tam nadal we wrześniu 1939. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Zasługi za Dzielność, Medalem Niepodległości.

MUSZYŃSKI Feliks, syn Witalisa i Antoniny z Jarkowskich, ur. 6 V 1898 w Tomaszowie Mazowieckim. Starszy posterunkowy Policji Państwowej. W WP w latach 1918–1921, 30 Pułk Strzelców Kaniowskich. W policji od 1930. We wrześniu 1939 służbę pełnił na stanowisku zastępcy komendanta Posterunku w Białej (pow. czortkowski). Odznaczony Brązowym Krzyżem Zasługi i medalami: Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921 oraz Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości.

Ks. PASZKO (nazwisko rodowe Paszke) Ryszard, syn Adolfa Gustawa i Karoliny z Kieberników, ur. 1 VI 1878 w Stokach (dziś pow. bełchatowski). Pułkownik w stanie spoczynku. Ukończył Gimnazjum Klasyczne w Łodzi i fakultet teologiczny na Uniwersytecie w Dorpacie, licencjat teologii uzyskał w 1899. Na księdza ewangelicko-augsburskiego wyświęcony 24 VI 1900, był wikarym w Zgierzu, Tomaszowie Maz. (1902-1903) i Kole. Za pisemny protest przeciwko biciu ludności i działalność niepodległościową aresztowany przez Niemców i osadzony w obozach jeńców cywilnych (od 29 VII 1915 do 24 VI 1916) w Dänholm i Celle. Pozbawiony prawa powrotu do Koła osiadł w Łomży. Za protest przeciwko oderwaniu Chełmszczyzny wysiedlony do Łodzi, gdzie oddał się pracy pedagogicznej. W WP ochotniczo od 25 IX 1919 – naczelny kapelan wyznania ewangelicko-augsburskiego. Od 1 I 1921 odkomenderowany do jednoczesnego pełnienia funkcji duszpasterskich przy ewangelickim kościele garnizonowym w Warszawie, 1 I 1921 mianowany pułkownikiem seniorem. Kierownik Wydziału Wyznań Niekatolickich Ministerstwa Spraw Wojskowych. W stan spoczynku przeniesiony 30 IX 1933. Początkowo wieziony w Kozielsku, skąd 24 XII 1939 wywieziony do Ostaszkowa. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Pośmiertnie awansowany na stopień generała brygady.

RESZKA Jan, syn Józefa i Marii z Warychów, ur. 2 I 1897 w Zawadzie. Starszy przodownik Policji Państwowej. Od 1912 w skautingu, od 1916 członek POW ps. „Babinicz”. W WP ochotniczo od 11 XI 1918 do 5 VIII 1921. W wojnie 1920 w załodze pociągu pancernego „Bartosz Głowacki”, w stopniu kaprala. W policji od 1 XII 1921. Co najmniej od 1932 służbę pełnił w woj. łódzkim. W 1932 kierownik Komisariatu w Tomaszowie Mazowieckim. W latach 1936–1937 i także we wrześniu 1939 komendant Posterunku w Łasku. Przodownikiem mianowany 1 XII 1926. Odznaczony Krzyżem Niepodległości, Brązowym Krzyżem Zasługi, medalami: Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921 oraz Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości.

SIEROSŁAWSKI Jan Henryk, syn Henryka i Józefy ze Żmudów, ur. 7 XI 1897 w Zasowie. Kapitan rezerwy. Nauczyciel. Ewidencyjnie przydzielony do PKU Łódź-Miasto II, 28 pp. Porucznik ze starszeństwem 1 VI 1919, kapitan 19 III 1939. We wrześniu 1939 zmobilizowany do służby pomocniczej Komisariatu Policji Państwowej w Tomaszowie Mazowieckim. W 2011 upamiętniony „Dębem Pamięci” nr 3090 posadzonym przy Szkole Podstawowej nr 13 w ramach programu „Katyń… ocalić od zapomnienia”.

SZELENGOWSKI vel SZELĄGOWSKI Teodor, syn Władysława i Wiktorii z Wiszniewskich, ur. 18 VI 1912 w Łucku. Posterunkowy. W Policji Państwowej od 1934 jako kandydat kontraktowy na szeregowego. Po ukończeniu 20 II 1935 Normalnej Szkoły Fachowej dla Szeregowych Policji Państwowej w Mostach Wielkich (pow. żółkiewski) skierowany do woj. warszawskiego. We wrześniu 1939 pełnił służbę na Posterunku w Żelechlinie, Wartownia w Spale (pow. rawski).

TOMCZYK Marian syn Antoniego i Katarzyny ze Świstków, ur. 15 VI 1910 w Sroczkowie(dziś powiat buski, woj. świętokrzyskie). Posterunkowy. Do Policji Państwowej przyjęty 17 IX 1935 w charakterze kandydata kontraktowego na szeregowego z przydziałem do Komendy Głównej. Po ukończeniu 18 II 1936 Normalnej Szkoły Fachowej dla Szeregowych Policji Państwowej w Mostach Wielkich (pow. żółkiewski) przydzielony do Rezerwy Szeregowych Policji Państwowej przy Komendzie Głównej w Żyrardowie (pow. błoński). W 1937 skierowany do Rawy Mazowieckiej z przydziałem do ochrony rezydencji Prezydenta RP w Spale. Tam nadal we wrześniu 1939.

WRONA Michał, syn Karola, ur. 20 IX 1892 w Popowie. Posterunkowy. W Policji Państwowej od 1923. Służbę pełnił w woj. łódzkim, m.in. w Komendzie Powiatowej w Piotrkowie Trybunalskim i na Posterunku w Ręcznie (pow. piotrkowski), we wrześniu 1939 w Komisariacie w Tomaszowie Mazowieckim.